سهم‌ دانشمندان‌ مسلمان‌

معرفي‌ دستاوردهاي‌ علمي‌ مسلمانان‌

در تكامل‌ رياضيات‌ دركشورهاي‌ اسلامي‌ مراحلي‌ رامي‌توان‌ تشخيص‌ دادكه‌ از نظر زماني‌ كاملا" از يكديگرقابل‌ تفكيك‌ نيستند. قرن‌ اول‌ ودوم‌ هجري‌ دورة‌ طرح‌ دانش‌ يوناني‌ وشرقي‌ مي‌ باشد كه‌ به‌ طور وضوح‌ عناصر دانش‌ يوناني‌ در درجة‌ اول‌ اهميت‌ قرار داشتند .در قرن‌ سوم‌ هجري‌ با آماده‌ شدن‌ ترجمه‌هاي‌ زياد و شروح‌ مربوط‌ به‌ آنها يك‌ فرهنگ‌ رياضي‌ شكل‌ گرفت‌ . دراين‌ زمان‌ دانش‌ و روش‌ يونانيها براي‌ حل‌ مسائل‌ عددي‌ رياضي‌ به‌وفور مورد استفاده‌ واقع‌ مي‌ شد. در قرون‌ چهارم‌ و پنجم‌ اين‌ روند مرتبا" تقويت‌ شد و محاسبات‌ نجومي‌ و روشهاي‌ تقريب‌ سازي‌ جبر و هندسه‌ در وسعت‌ بيشتري‌ به‌ كار گرفته‌ شدند .اين‌ جهت‌ در قرون‌ ششم‌ و هفتم‌ به‌ وضوح‌ ديده‌ مي‌شود. در همين‌ زمان‌ مطالعة‌ دقيق‌ آثار اقليدس‌ ،ارشميدس‌ ، بطلميوس‌ در رياضيا ت‌ ممالك‌ اسلامي‌ داراي‌ اهميت‌ خاصي‌ است‌ . بعد از اينكه‌ رياضيدانان‌ اسلامي‌ ميراث‌ كلاسيك‌ را فرا گرفتند ،آنرا در ساختن‌ آلگوريتمهاي‌ عددي‌ پيشرفته‌ وتعميم‌ روشهاي‌ قبلي‌ به‌ كار بردند. در حاليكه‌ روشهاي‌ چيني‌ و هندي‌ براي‌ حالت‌ هاي‌ خاص‌ طرح‌ ريزي‌ شده‌ بود روشهاي‌ دانشمندان‌ اسلامي‌ براي‌ حالتهاي‌ كلي‌ بوجود آمده‌ بودند .همچنينن‌ دانشمندان‌ اسلامي‌ بر مبناي‌ مقاطع‌ مخروطي‌ يونانيها نظرية‌ هندسي‌ پيشرفته‌اي‌ براي‌ معادلات‌ درجة‌ سوم‌ ابداع‌ كردند و مثلا" در مورد نظرية‌ نسبت‌ها كه‌ ادوكسوس‌ واقليدس‌ بيان‌ كرده‌ بودند نظرية‌ ديگري‌ ابراز داشتند كه‌ مفهوم‌ عدد حقيقي‌ رابه‌ طور جامعتري‌ در برداشت‌ و مسائل‌ علمي‌ آن‌ زمان‌ را بهتر پاسخگو بودند. در اغلب‌ نسخ‌ خطي‌ آن‌ زمان‌ مشاهده‌ مي‌ شود كه‌ مثالها ومسائل‌ داراي‌ محتواي‌ كاملا"علمي‌ است‌ .

اولين‌ رياضيدان‌ نامي‌ در بغداد محمدبن‌ موسي‌ خوارزمي‌ كه‌ بين‌ نيمة‌ دوم‌ سدة‌ دوم‌ ونيمة‌ اول‌ سدة‌ سوم‌ هجري‌ قمري‌ زندگي‌ مي‌كرده‌ است‌ ودر زمان‌ خلافت‌ مأمون‌ يعني‌ بين‌ سالهاي‌ 198 الي‌ 218 ق‌ فعاليت‌ داشته‌ است‌ .دراين‌ زمان‌ دربيت‌ الحكمه‌ اولين‌ مترجمان‌ و شارحان‌ اصول‌ اقليدس‌ به‌ ترتيب‌ حجاج‌ بن‌ يوسف‌ بن‌ مَطَر وعباس‌ بن‌ سعيد جوهري‌ بوده‌اند. منجميني‌ همچون‌ احمدبن‌ عبدالله‌ حبش‌ حاسب‌ مروزي‌ وابوالعباس‌ احمدبن‌ محمد بن‌ كثير فرغاني‌ در آنجا كار مي‌كردند.آثار فرغاني‌ در اروپاي‌ قرون‌ وسطي‌ بسيار مورد نظر بوده‌ است‌ .

در ميان‌ دانشمندان‌ بسيار در بغداد در قرون‌ چهارم‌ و پنجم‌ هجري‌ بايد از محمدبن‌ محمدبن‌يحيي‌ابوالوفا بوزجاني‌ ،ابو سهل‌ ويجن‌ بن‌ رستم‌ كوهي‌ وابوبكر محمدبن‌ حسن‌ (ياحسين‌ )كرجي‌ نام‌ برد.

ابوعبدالله‌ محمدبن‌ سنان‌ بتاني‌ (م‌ 317 ق‌ ) نيز در آن‌ زمان‌ در بغداد مطالعات‌ نجومي‌ بسيار جالبي‌ انجام‌ داده‌ است‌ . اواخر قرن‌ چهارم‌ و اوايل‌ قرن‌ پنجم‌ گروه‌ ديگري‌ از دانشمندان‌ بزرگ‌ همچون‌ فيلسوف‌ ،طبيب‌ ، رياضيدان‌ ومنجم‌ ابوعلي‌ حسين‌ بن‌ عبدالله‌ بن‌ سينا معروف‌ به‌ ابن‌ سينا؛ ابومحمود حامدبن‌ خضر خجندي‌ رياضيدان‌ ومنجم‌ ورئيس‌ رصد خانة‌ ري‌ ؛ ابونصر منصور بن‌ علي‌ بن‌ عراق‌ و شاگرد بزرگ‌ او ابوريحان‌ محمدبن‌ احمد بيروني‌ زندگي‌ مي‌كردند. در نيمة‌ دوم‌ سدة‌ پنجم‌ غياث‌ الدين‌ ابوالفتح‌ عمربن‌ ابراهيم‌ خيامي‌ معروف‌ به‌ عمر خيام‌ رصدخانة‌ اصفهان‌ را اداره‌ مي‌كرد و بعد از فرو پاشي‌ بغداد، هلاكوخان‌ رياضيدان‌ و منجم‌ بزرگ‌ ابوجعفر محمدبن‌ محمد حسن‌ ملقب‌ به‌ نصيرالدين‌ طوسي‌ (597 ـ 672 )رادر رأس‌ رصدخانة‌ مراغه‌ قرار دارد ، الغ‌ بيك‌ كه‌ در نجوم‌ دستي‌ داشت‌ .در رصدخانه‌ خود در سمرقند سال‌ 824 ق‌ دانشمندان‌ بزرگي‌ همچون‌ غياث‌ الدين‌ جمشيد بن‌ مسعود بن‌ محمود طبيب‌ كاشاني‌ ،صلاح‌ الدين‌ پاشا موسي‌ بن‌ محمد بن‌ محمود قاضي‌ زادة‌ رومي‌ را گرد آورده‌ بود. در اين‌ ميان‌ رياضيدانان‌ شيعه‌ بسيار بوده‌اند .مشاهير آنها محمدبن‌ حسيني‌ بهاءالدين‌ عاملي‌ (953 ـ 1031 ) معروف‌ به‌ شيخ‌ بهايي‌ و محمدباقر بن‌ زيدالعابدين‌ يزدي‌ (م‌ ح‌ 1047 ق‌ ) مي‌باشند .

شنبه 9 آبان 1388 - 12:16:24 AM